Ngày 20/12, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCKNN) ra công văn yêu cầu các công ty chứng khoán dừng việc thỏa thuận, ký mới và hoàn tất mọi giao dịch đã phát sinh liên quan đến hoạt động hợp tác đầu tư, chậm nhất là trước ngày 30/6/2024.

Theo đó, CTCK phải báo cáo lộ trình thực hiện việc tất toán về UBCKNN trước ngày 30/12, định kỳ hàng tháng báo cáo kết quả thực hiện cho đến khi hoàn tất toàn bộ.

Chấm dứt huy động tiền từ tài khoản chứng khoán

Thông thường, tài khoản chứng khoán của mỗi cá nhân đôi khi sẽ có khoản tiền chưa đầu tư, chưa mua cổ phiếu. Khoản tiền nhàn rỗi luôn hấp dẫn các tổ chức tài chính. Những năm gần đây, nhiều CTCK đã sử dụng một cách huy động với chi phí rể một khoản tiền nhàn rỗi khá dồi dào này, đó là hợp đồng hợp tác đầu tư qua website hay ứng dụng chứng khoán.

UBCKNN cảnh báo và yêu cầu dừng việc huy động tiền từ tài khoản chứng khoán
Khoản tiền nhàn rỗi luôn hấp dẫn các tổ chức tài chính

Cụ thể, nhà đầu tư sẽ được trả một mức lãi suất hấp dẫn, thậm chí hơn lãi suất ngân hàng, hưởng cơ chế tất toán/rút tiền linh hoạt để huy động khoản tiền rẻ để thực hiện những hoạt động khác như cho vay ký quỹ margin với lãi suất cao hơn,...

Việc huy động diễn ra hiệu quả. Tính đến cuối quý III/2023, số dư tiền gửi khách hàng tại các CTCK đạt khoảng 77.000 tỷ đồng. Chủ yếu là khoản tiền gửi của nhà đầu tư giao dịch chứng khoán theo phương thức CTCK quản lý.

Tuy nhiên, theo UBCKNN, hoạt động này có thể khiến nhà đầu tư hiểu rằng công ty chứng khoán có chức năng nhận tiền gửi tương tự tổ chức tín dụng. Song điều này là sai với chức năng của CTCK.

Phó Chủ tịch, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước - Ông Phạm Hồng Sơn cho biết: “Chúng tôi vừa rồi đã ra 1 văn bản yêu cầu các công ty chứng khoán phải thực hiện đúng quy định về mặt pháp lý liên quan đến tài khoản ngân hàng, tài khoản đó chính là tài khoản chuyên dụng chỉ để phục vụ cho thanh toán giao dịch chứng khoán của khách hàng, không được làm bất cứ việc gì khác, để đảm bảo an toàn về tài sản của khách hàng".

Khảo sát cho thấy, tính đến nay vẫn chưa có phát sinh tranh chấp hay thiệt hại đối với các tài khoản hợp tác đầu tư. Tuy nhiên, theo UBCKNN, việc ra chỉ đạo sẽ mang tinh thần "phòng bệnh hơn chữa bệnh".

UBCKNN cảnh báo và yêu cầu dừng việc huy động tiền từ tài khoản chứng khoán
Ông Phạm Hồng Sơn - Phó Chủ tịch, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước

Giám đốc Phân tích đầu tư, CTCP Chứng khoán Smart Invest - Ông Vũ Duy Khánh chia sẻ: "Đặc biệt các công ty chứng khoán lớn có nguồn tiền gửi của các khách hàng rất lớn, lên đến hàng nghìn tỷ đồng. Tôi nghĩ tỷ trọng lớn nằm ở top 10 công ty chứng khoán hàng đầu thôi, còn các CTCK nhỏ hơn thì cũng không có nhiều lợi thế lắm. Nên quy định như thế cũng tạo ra sự cạnh tranh công bằng hơn".

Theo Chuyên gia kinh tế - TS Cấn Văn Lực: "Trên quốc tế người ta cũng không cho phép các công ty chứng khoán làm như vậy, mà phải huy động vốn từ việc đi vay từ các định chế tài chính khác, thứ 2 là phát hành trái phiếu doanh nghiệp. Một ích lợi nữa là giúp cho hoạt động chứng khoán của chúng ta phát triển theo hướng chuyên nghiệp hơn, theo hướng là muốn tăng hiệu quả đồng tiền cho NĐT thì dịch vụ tư vấn đầu tư của công ty chứng khoán phải tốt lên".

Các chuyên gia cũng cho rằng, chức năng huy động vốn và cho vay thực chất chỉ là nghiệp vụ của các tổ chức tín dụng như ngân hàng. Nên việc các CTCK thực hiện huy động vốn nhàn rỗi của nhà đầu tư qua ứng dụng, sau đó sử dụng cho vay margin sẽ dễ làm phát sinh rủi ro, bởi tiêu chuẩn vay margin hiện được xem là thấp hơn so với tiêu chuẩn vay tín dụng.

Sau chỉ đạo của UBCKNN, hoạt động hợp tác đầu tư này hiện vẫn tồn tại trên trang web hay các ứng dụng của CTCK. Vẫn còn một số công ty duy trì hoạt động cho tính năng này. Theo tìm hiểu, có công ty còn cho phép tính năng gửi lấy lãi qua đêm, nghĩa là không cần thỏa thuận kỳ hạn hay lãi suất, chỉ cần đăng ký một lần, tiền vẫn để trong tài khoản là nhận được lãi trước 8h mỗi ngày với lãi suất 2,4%/năm.

UBCKNN cảnh báo và yêu cầu dừng việc huy động tiền từ tài khoản chứng khoán
Hoạt động gửi tiền ở tài khoản chứng khoán có thể tiềm ẩn rủi ro

Hàng loạt cách thức nhằm giữ tiền nhàn rỗi của các nhà đầu tư trong tài khoản, cho thấy không ít CTCK đang có lợi ích từ những khoản tiền này. Thực tế, nó đã đóng góp cho họ một nguồn lực tài chính không nhỏ.

UBCKNN cho hay, các CTCK cũng đang hợp tác nhằm khắc phục vấn đề, đồng thời còn thực hiện tách bạch tài khoản tiền của khách hàng. Theo thông tư 121 của Bộ Tài chính (hiệu lực từ năm 2021) quy định khách hàng có thể mở tài khoản trực tiếp tại ngân hàng thương mại do CTCK lựa chọn để quản lý tiền giao dịch chứng khoán. Làm như vậy sẽ hạn chế được việc tất cả tiền của nhà đầu tư khi nộp vào CTCK đi chung vào một tài khoản “tổng” đứng tên công ty, dẫn tới việc khó kiểm soát được hoạt động sử dụng vốn.

Minh bạch hoạt động sử dụng vốn

"Trong thời gian qua chúng tôi cũng đã đi kiểm tra thì vấn đề tài khoản, tiền của khách hàng vẫn đảm bảo tốt, không có trường hợp nào công ty chứng khoán bị chậm thanh toán giao dịch của khách hàng. Trong năm 2024, chúng tôi sẽ kiến nghị sửa đổi Nghị định 155, nhằm tăng cường giám sát, nâng cao chất lượng thị trường tiến tới nâng hạng" - Ông Phạm Hồng Sơn nói.

Mới đây Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã có chỉ đạo qua Công điện số 1360 về tăng cường các giải pháp thúc đẩy thị trường chứng khoán phát triển an toàn, minh bạch, hiệu quả, bền vững. Theo đó, đã có những thay đổi quan trọng về chất của thị trường đang được các cơ quan quản lý Nhà nước triển khai rốt ráo.

Thay đổi về chất song sẽ đến thay đổi về lượng, giúp thị trường chứng khoán phát triển đúng với vai trò là một kênh dẫn vốn trung và dài hạn của nền kinh tế, là nơi nhà đầu tư đặt niềm tin dài hạn thay vì chỉ đầu cơ lướt sóng.