Ngành sầu riêng và bài toán phát triển bền vững

Trở ngại phát triển sầu riêng

Công ty Cánh đồng vàng (Lạng Sơn) là doanh nghiệp đã có nhiều năm kinh nghiệm giao dịch với phía Trung Quốc về nông sản. Công ty đã liên kết với một số đối tác tại đây để xuất khẩu mặt hàng sầu riêng. Theo nhận định của Chủ tịch HĐQT Công ty Cánh đồng vàng Nông Ngọc Trung, so với Thái Lan, Việt Nam còn khá yếu về mảng chế biến sầu riêng.

Cũng theo đại diện Công ty Cánh đồng vàng, một số doanh nghiệp, tổ chức cá nhân thực tế không hiểu biết về sầu riêng nhưng đua nhau làm khiến ngành hàng bị xáo trộn.

Ngành sầu riêng còn nhiều thứ để làm

Chủ tịch HĐQT Công ty CP Ban Mê Green Farm Nguyễn Thị Thái Thanh đã có những chia sẻ tại diễn đàn về phát triển ngành hàng sầu riêng do Bộ NN&PTNT tổ chức ngày 11/9. Cụ thể, ngành hàng sầu riêng có những thuận lợi về điều kiện tự nhiên phù hợp để phát triển cây trồng, tuy nhiên vẫn gặp một số khó khăn.

Bà Nguyễn Thị Thái Thanh đã đưa ra một số vấn đề điển hình như chi phí logistics cao chiếm 30% chi phí cấu thành giá, giao thông không thuận lợi, và cơ sở kiểm dịch tại vùng nguyên liệu chưa có. Ngoài ra, diện tích canh tác còn nhỏ lẻ, chưa có quy trình chuẩn từ sản xuất. Do đó, chất lượng chưa ổn định. Khi giá lên cao, các liên kết giữa doanh nghiệp và nông bộ đã bị bẻ gãy.

Mặt khác, Giám đốc Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp Tân Lập Đông (huyện Krông Búk, tỉnh Đắk Lắk) Nguyễn Hữu Chiến cho biết chưa “an tâm” về công tác cấp, quản lý mã số vùng trồng. Có 3 vấn đề băn khoăn đã được đặt ra.

Đầu tiên, một số đơn vị chưa mua được sản phẩm từ mã số dù đứng chủ mã số vùng trồng. Thế nhưng, một số đơn vị từ các mã này vẫn làm thủ tục xuất khẩu như thường.

Thứ 2 là những mã số vùng trồng được làm chuẩn thì giá bán cũng tương đương, hoặc thậm chí thấp hơn đơn vị khác. Thứ 3 là việc tranh bán, tranh mua liên tục xảy ra.

Giải pháp nào để ngành sầu riêng phát triển bền vững?

Ông Nguyễn Hữu Chiến chia sẻ: “Do các vấn đề trên, nên các thành viên Hợp tác xã Tân Lập Đông mới chỉ đồng ý bán khoảng 20% sản lượng trong tổng số 1.400 tấn. Cùng với đó, Hợp tác xã vấp phải tình trạng rất nhiều thương lái đến hỏi mua sầu riêng mà không quan tâm đến mã số vùng trồng” .

Tạo chuỗi giá trị bền vững

Theo Phó Cục trưởng Cục Bảo vệ Thực vật (Bộ NN&PTNT) Nguyễn Thị Thu Hương tại diễn đàn phát triển ngành hàng sầu riêng tổ chức ngày 11/9, sầu riêng Việt Nam đã xuất khẩu đi 24 thị trường mà không chỉ tập trung vào thị trường Trung Quốc.

Lượng sầu riêng tươi xuất khẩu 8 tháng đầu năm nay đạt hơn 300.000 tấn. Trong khi, sầu riêng đông lạnh có tới 23 thị trường xuất khẩu. Việt Nam đã xuất khẩu sầu riêng đông lạnh tới 10 thị trường trong năm 2023. Điều này cho thấy thị trường nhập khẩu sầu riêng của nước ta khá đa dạng.

Cục Bảo vệ Thực vật thời gian tới đang tiếp tục mở cửa thị trường để xuất khẩu sầu riêng tới Ấn Độ - một thị trường tiềm năng với dân số đông. Theo bà Hương, sầu riêng vẫn còn nhiều dư địa để phát triển, chỉ cần đảm bảo được chất lượng và tổ chức sản xuất.

Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT) Lê Đức Thịnh cũng cho biết, nền nông nghiệp hiện đại không thể là nền nông nghiệp tự cạnh tranh lẫn nhau dù nhanh hay chậm, mà phải được tổ chức theo chuỗi giá trị. Yếu tố giá rất khó quản trị trong chuỗi giá trị. Bởi vậy, chính quyền địa phương, HTX doanh nghiệp nên hỗ trợ phúc lợi cho người nông dân sẽ tốt hơn so với ký hợp đồng đơn thuần.

Cũng theo ông Thịnh, các doanh nghiệp cần đổi mới cách quản trị từ sản xuất đến thu mua, cần liên kết thay vì cắt đoạn giữa chừng. Ngoài ra, toàn bộ các chủ thể cần thúc đẩy công tác truyền thông, kiểm soát chất lượng sầu riêng chặt chẽ và đảm bảo thông tin minh bạch.

Bộ trưởng Bộ NN&PTNT Lê Minh Hoan thông tin, phải bắt đầu từ sản xuất để ngành hàng sầu riêng phát triển tốt. Điều đó có nghĩa là ngay từ khi xuống giống, doanh nghiệp đã đến với người dân để hướng dẫn, tạo niềm tin. Trường hợp liên kết từ khâu riêu thụ sẽ rất dễ rơi vào tình trạng thuận mua vừa bán.

Sầu riêng được mệnh danh là "vua trái cây"

Theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan, chúng ta nên kết hợp giữa việc siết chặt quản lý nhà nước và quản lý nhà nước chuyên ngành tại địa phương. Ngoài ra, các doanh nghiệp thấm tư tưởng buôn bán, kinh doanh sầu riêng không chỉ là trách nhiệm, mà còn là trách nhiệm với nền nông nghiệp. Qua đó, hình thành quan hệ hợp tác từ quan hệ thuận mua vừa bán.

Để phát triển ngành sầu riêng bền vững, Bộ trưởng Lê Minh Hoan đặt ra yêu cầu: “Nông nghiệp của chúng ta là manh mún, nhỏ lẻ, tự phát. Do đó, chính quyền địa phương, doanh nghiệp, hiệp hội phải tham gia từ đầu cùng nông dân để người dân có đầy đủ thông tin để điều chỉnh sản xuất…”

Theo Tư lệnh ngành nông nghiệp, mã số vùng trồng chưa bắt buộc, mà mới chỉ là khuyến khích, do đó thời gian tới sẽ là yêu cầu bắt buộc. Mọi thứ phải đi vào quy chuẩn, tiêu chuẩn, tránh tình trạng tự phát, nhỏ lẻ và manh mún. Trước tiên, chính quyền địa phương cần thay đổi tư duy nếu muốn làm được điều này.

Theo Bộ trưởng Lê Minh Hoan kỳ vọng, các doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ sản xuất sẽ liên kết và phối hợp chặt chẽ với nhau. Bởi vì, tư duy thuận mua vừa bán vẫn còn tồn tại nếu chưa làm được điều này. Đó không phải tư duy hợp tác thì việc phát triển ngành hàng sầu riêng bền vững là rất khó.