Gỡ “nút thắt” cho thị trường xuất nhập khẩu, tạo động lực tăng trưởng trong năm 2024

Ghi nhận, xuất khẩu - một trong ba chân kiềng quan trọng của tăng trưởng kinh tế (là xuất khẩu, đầu tư, tiêu dùng) đã tăng trưởng âm đến hai con số ngay từ quý đầu tiên của năm 2023 với mức giảm đến 11,9% so với cùng kỳ năm 2022. Và con số này đã phản ánh đúng với thực trạng khó khăn của nền sản xuất trong nước khi mà công nghiệp chế biến, chế tạo luôn chiếm từ 85 - 90% tổng kim ngạch xuất khẩu hàng hóa của Việt Nam cũng đã giảm sâu từ cuối năm 2022 và đầu năm 2023.

Ngược dòng trong bối cảnh xuất khẩu các mặt hàng chủ lực phụ thuộc nhiều vào những thị trường lớn như Mỹ, Eu tuy nhiên các thị trường này đang phải chịu tác động mạnh từ áp lực lạm phát dẫn đến thắt chặt chi tiêu, giảm tổng cầu và giảm nhập khẩu hàng hóa tiêu dùng không thiết yếu. Đó là chưa đề cập đến việc nhiều nước nhập khẩu đặt ra các yêu cầu cao về phát triển bền vững, sản xuất thân thiện với môi trường. Điều này dẫn đến việc sản phẩm hàng hóa của Việt Nam đang ngày càng phải cạnh tranh gay gắt hơn với các nước xuất khẩu có cơ cấu hàng hóa tương đồng.

Gỡ “nút thắt” cho thị trường xuất nhập khẩu, tạo động lực tăng trưởng trong năm 2024. Nguồn ảnh: Internet

Xuất khẩu nông sản, thực phẩm đạt kỷ lục mới

Việc đẩy mạnh xúc tiến thương mại và kết nối với những cơ quan Thương vụ, Tham tán thương mại Việt Nam ở thị trường nước ngoài để tìm kiếm cơ hội thị trường và quảng bá những sản phẩm Việt Nam có thế mạnh, có chất lượng cao để đưa vào những thị trường mới. Đồng thời cũng tận dụng tối đa cơ hội từ các hiệp định thương mại tự do song phương, đa phương đã ký kết để đẩy mạnh xuất khẩu cũng được cơ quan quản lý Nhà nước đặc biệt quan tâm. Đây cũng chính là điểm sáng, thu nhập được nhiều kết quả khả quan trọng hoạt động xuất nhập khẩu của Việt Nam. Theo đó, xuất khẩu các mặt hàng nông sản, thực phẩm trong đó có mặt hàng gạo xuất khẩu vào thị trường EU - dù khối lượng không nhiều tuy nhiên đã xuất khẩu được chủng loại gạo cao cấp, đặc biệt là gạo thơm cho giá trị cao.

Phó Cục trưởng Cục XNK, Bộ Công Thương - ông Trần Thanh Hải khẳng định: “Trong bức tranh đó, chúng ta thấy có xuất khẩu gạo, rau quả là những điểm sáng. Đây cũng được xem là kết quả tích cực thể hiện được sự hồi phục, mở rộng thị trường rất mạnh mẽ. Và trong khó khăn chung hiện nay, có một điểm tích cực đó chính là việc lực lượng sản xuất của chúng ta vẫn duy trì rất tốt, vẫn tiếp tục là địa điểm hút đầu tư. Thứ hai đó là chúng ta cũng đang phải phát huy tốt việc tận dụng các hiệp định thương mại tự do (FTA) để có thể duy trì xuất khẩu vào những thị trường chính”.

Xuất khẩu các mặt hàng nông sản, thực phẩm trong đó có mặt hàng gạo xuất khẩu vào thị trường EU - dù khối lượng không nhiều tuy nhiên đã xuất khẩu được chủng loại gạo cao cấp, đặc biệt là gạo thơm cho giá trị cao. Nguồn ảnh: Internet

Cũng từ thực tế kết quả xuất khẩu rau quả, trái cây của Việt Nam sau thời gian 11 tháng, Hiệp hội Rau quả Việt Nam đưa ra dự báo xuất khẩu rau quả năm 2023 dự kiến đạt đến 5,6 tỷ USD - đây là mức kỷ lục mới của ngành này từ trước đến nay.

Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam - ông Đặng Phúc Nguyên nhận định: “Nhà nước, Chính phủ và Bộ Nông nghiệp, Bộ Công Thương đã đàm phán để mở cửa thị trường đồng thời ký nhiều hiệp định, ký các nghị định thư với Trung Quốc và các nước để tạo điều kiện đầu ra cho những sản phẩm nông sản, nông nghiệp Việt Nam được tiêu thụ rộng khắp trên thế giới. Bên cạnh đó, người nông dân, doanh nghiệp Việt Nam đang ngày càng được hướng dẫn cách trồng trọt đạt tiêu chuẩn quốc tế. Điều này đáp ứng được yêu cầu và thị hiếu của các nước nhập khẩu”.

Theo như báo cáo của Bộ Công Thương về tình hình sản xuất công nghiệp cũng như hoạt động thương mại 11 tháng năm 2023, tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu hàng hóa đạt mức hơn 619 tỷ USD, so với cùng kỳ năm trước giảm 8,3%. Trong đó thì kim ngạch xuất khẩu hàng hóa ước đạt 322,5 tỷ USD, so với cùng kỳ năm trước giảm 5,9%. Và với sự hồi phục trong những tháng cuối năm, mức suy giảm xuất khẩu trong cả năm đã được thu hẹp khá nhiều so với mức giảm 12% trong 6 tháng đầu năm 2023.

Có một điểm đáng lưu ý trong hoạt động xuất nhập khẩu năm 2023 đó chính là cán cân thương mại hàng hóa ghi nhận mức xuất siêu lớn. Xuất khẩu hàng hóa tháng sau đã có sự cải thiện so với tháng trước và duy trì kim ngạch xuất khẩu đạt mức hơn 30 tỷ USD ở những tháng cuối năm, tuy nhiên thặng dư thương mại vẫn tiếp tục ghi nhận tăng cao. Điều này đã đưa cán cân thương mại hàng hóa 11 tháng xuất siêu gần 26 tỷ USD. Kim ngạch nhập khẩu vẫn giảm đến 10,7% cho thấy rõ những khó khăn của các ngành sản xuất công nghiệp chế biến, chế tạo không chỉ dừng lại trong năm 2023.

Theo như báo cáo của Bộ Công Thương về tình hình sản xuất công nghiệp cũng như hoạt động thương mại 11 tháng năm 2023, tổng kim ngạch xuất - nhập khẩu hàng hóa đạt mức hơn 619 tỷ USD, so với cùng kỳ năm trước giảm 8,3%. Nguồn ảnh: Internet

Doanh nghiệp xuất khẩu cần nâng cao năng lực để ứng phó với những thách thức

Theo Bộ Công Thương, khi điều kiện về giảm dấu chân carbon từ các thị trường nhập khẩu lớn ngày càng ngặt nghèo cũng là thách thức lớn đặt ra trong năm 2024. Và xúc tiến xuất khẩu xanh vì thế mà liên tục là chủ đề của những chương trình xúc tiến thương mại cuối năm 2023 để có thể tìm ra hướng đi bền vững, hiệu quả hơn.

Trên cương vị là cầu nối doanh nghiệp đến với những thị trường xuất khẩu, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại - ông Vũ Bá Phú cho biết, chuyển đổi xanh chính là xu thế tất yếu. Vì thế mà Bộ Công Thương đã và đang tập trung vào 3 nhóm công việc cần phải làm để hỗ trợ cho doanh nghiệp, ngành hàng và các địa phương thực hiện trong năm 2024 cũng như các năm tiếp theo.

Ông Vũ Bá Phú nhận định: “Tôi cho rằng song song với việc nâng cao năng lực để đáp ứng được những tiêu chuẩn mới thì các bộ, ngành liên quan sẽ phải nhanh chóng bổ sung, hoàn thiện khuôn khổ pháp lý, đưa ra những tiêu chuẩn cũng như quy định về chuyển đổi xanh. Chúng tôi cũng đã xây dựng Bộ chỉ số về năng lực xúc tiến thương mại tuy nhiên sắp tới Bộ chỉ số đó sẽ được bổ sung thêm các chỉ số về chuyển đổi xanh trong xúc tiến thương mại, xúc tiến xuất khẩu. Chính phủ chúng ta đã có chương trình liên quan đến việc hoàn thiện khung khổ pháp lý từ giai đoạn 2023 - 2027. Theo đó thì các bộ - ngành cũng đã xây dựng chương trình hoàn thiện pháp luật cho giai đoạn 2023 - 2027 có liên quan đến chuyển đổi xanh và liên quan đến kinh tế tuần hoàn, kinh doanh có trách nhiệm”.

Đưa ra đánh giá về những tác động từ xu hướng chuyển đổi xanh trong thương mại quốc tế, xuất khẩu trong bối cảnh thực thi cơ chế điều chỉnh biên giới carbon (CBAM) của EU được áp dụng. Không chỉ dừng lại ở 6 mặt hàng công nghiệp thải ra nhiều carbon và cũng không phải EU mà các quốc gia khác như Mỹ, Canada đã và đang sẽ áp dụng các quy định xanh trong xuất nhập khẩu.

Chuyên gia đánh giá quốc tế về báo cáo kiểm kê khí nhà kính của Liên hợp quốc (UNFCCC) - TS. Nguyễn Phương Nam nhận định, để ứng phó với tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường nhập khẩu phải được xem là bắt buộc đối với các chủ đề tham gia vào hoạt động xuất khẩu. Trong đó cùng với vai trò quản lý Nhà nước chính là sự chủ động từ các doanh nghiệp, nhất là những doanh nghiệp nhỏ và vừa tham gia vào hoạt động xuất khẩu các mặt hàng nông sản thực phẩm.

Xuất khẩu hàng hóa đang cao điểm trong những ngày cuối cùng của năm 2023 với nhiều đơn hàng phục vụ cho nhu cầu đón năm mới của những thị trường nhập khẩu từ khắp nơi trên thế giới và tất cả đang hứa hẹn cho một kết quả cao nhất ở trong hoạt động thương mại quốc tế của Việt Nam. Nguồn ảnh: Internet

Cũng theo TS.Nguyễn Phương Nam, các doanh nghiệp nhỏ và vừa thì nguồn lực, con người, kiến thức hạn chế cho nên cần phải có sự linh hoạt nhất định - đó cũng chính là lợi thế. TS. Nguyễn Phương Nam nhấn mạnh: “Chúng ta phải chuyển đổi từ kế hoạch chiến lược là phải tập trung vào một vài sản phẩm chứ đừng đi dàn trải tất cả các sản phẩm đang có, như thế sẽ tốn nguồn lực cũng như ảnh hưởng đến lợi nhuận trong ngắn hạn của doanh nghiệp. Chính vì thế, cần có chiến lược thay đổi toàn diện, tập trung vào một số ngành hàng. Việt Nam có đến 50.000 doanh nghiệp có những sản phẩm nông nghiệp. Mặc dù vậy thì chỉ có khoảng 160 - 200 doanh nghiệp có được những sản phẩm hữu cơ và một doanh nghiệp cũng không phải có tất cả những sản phẩm đều hữu cơ”.

Các chuyên gia thương mại nhận định, để có thể ứng phó thích hợp với các tiêu chuẩn xanh trong xuất - nhập khẩu hàng hóa thời gian tới thì có ít nhất 7 cần mà doanh nghiệp phải làm được. Chi tiết 7 cần mà chuyên gia đưa ra đó là: Cần phải đa dạng hóa đối tác thương mại, Cần phải đánh giá rủi ro và lập kế hoạch các kịch bản cũng như xây dựng chiến lược giảm lượng carbon; Cần phải tham gia vào những dự án Bù đắp carbon; Cần phải đánh giá mức độ thâm dụng carbon; Cần chú trọng đầu tư vào đổi mới sáng tạo cũng như công nghệ; Cần phải tham gia vào những sáng kiến hợp tác công nghiệp. Có như thế thì hoạt động xuất khẩu mới có thể phát triển một cách bền vững được.