Thị trường chứng khoán phái sinh giúp nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro

Tăng cả ở quy mô và khối lượng

Ngày 24/11 diễn ra hội thảo "Xây dựng và hoàn thiện hành lang pháp lý cho thị trường chứng khoán phái sinh (TTCKPS)" tại Hà Nội, bà Tạ Thanh Bình - Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, cho biết sau 6 năm hoạt động, thị trường chứng khoán phái sinh đã có bước tăng trưởng khá tốt và ổn định. Giao dịch ngày càng sôi động và thu hút thêm nhiều nhà đầu tư hơn nữa, góp phần hoàn thiện cấu trúc thị trường chứng khoán, thị trường tài chính Việt Nam.

Quy mô và thanh khoản của sản phẩm hợp đồng tương lai chỉ số VN30 đã tăng trưởng mạnh mẽ với mức bình quân là 38,65%/năm trong giai đoạn 2018 - 2022. Trong năm 2022, tốc độ tăng trưởng ghi nhận cao nhất là 79,9% so với năm 2019 và năm 2022 tăng trưởng 43,8% so với năm 2021.

Bà Tạ Thanh Bình - Vụ trưởng Vụ Phát triển thị trường Ủy ban Chứng khoán Nhà nước

Bên cạnh đó, thị trường chứng khoán phái sinh đang thu hút ngày càng nhiều nhà đầu tư, số lượng tài khoản giao dịch liên tục tăng lên. Tính tới ngày 31/7/2023, trên thị trường này ghi nhận 1.341.152 tài khoản, gấp 546 lần so với thời điểm mới khai trương thị trường. Thị trường chứng khoán phái sinh được xem là giải pháp hữu hiệu giúp giữ chân dòng tiền ở lại, tránh tình trạng nhà đầu tư rút khỏi thị trường khi thị trường cơ sở sụt giảm.

Liên quan đến thành viên giao dịch, theo bà Bình, so với thời điểm khai trương, thị trường chỉ có 7 thành viên, nhưng tới tháng 7/2023 đã có 23 công ty chứng khoán là thành viên của thị trường này. Các công ty thành viên đều có vốn điều lệ vốn chủ sở hữu tối thiểu 900 tỷ đồng trở lên, đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn khác theo quy định.

Đồng thời, thị trường chứng khoán phái sinh đang từng bước trở thành công cụ ngăn ngừa rủi ro cho nhà đầu tư. Giai đoạn thị trường giảm mạnh vì tác động từ dịch Covid - 19 năm 2022, thanh khoản trên thị trường này (hợp đồng tương lai trên chỉ số VN30) ghi nhận khối lượng giao dịch bình quân tăng mạnh 53,8% so với năm 2021.

Điều này phù hợp với diễn biến chung của thị trường chứng khoán phái sinh thế giới, khi những thị trường cơ sở toàn cầu bước vào xu hướng giảm, giao dịch giảm, trong khi nhu cầu phòng vệ rủi ro cho danh mục chứng khoán cơ sở tăng, khiến dòng tiền đổ vào thị trường chứng khoán phái sinh như một yếu tố khách quan.

Bà Tạ Thanh Bình cho hay, bên cạnh kết quả đạt được, thị trường chứng khoán phái sinh cũng cho thấy những hạn chế, là đối tượng tham gia thị trường chủ yếu là nhà đầu tư cá nhân, khá tương đồng với thị trường cơ sở.

Thị trường chứng khoán phái sinh cũng cho thấy những hạn chế

Sự tham gia của nhà đầu tư tổ chức dù đã cải thiện nhưng vẫn còn hạn chế, chứng tỏ tăng trưởng của thị trường còn tiềm ẩn rủi ro phát triển không bền vững. Ngoài ra, sản phẩm trên thị trường chưa đa dạng, cụ thể có 3 sản phẩm là HĐTL chỉ số VN30 và HĐTL trái phiếu chính phủ kỳ hạn 5 và 10 năm.

Cần đa dạng hóa sản phẩm hơn nữa

Về đến định hướng và phát triển thị trường chứng khoán phái sinh thời gian tới, theo bà Bình, tại dự thảo Chiến lược phát triển TTCK đến năm 2030, Bộ Tài chính đưa ra mục tiêu tiếp tục phát triển cả quy mô và chất lượng hoạt động thị trường chứng khoán nói chung và thị trường chứng khoán phái sinh nói riêng; phấn đấu TTCKPS tăng trưởng trung bình khoảng 20% - 30% mỗi năm trong giai đoạn 2021-2030.

Để đạt được mục tiêu này, cần tiếp tục đa dạng hóa sản phẩm chứng khoán phái sinh thông qua việc tiếp tục triển khai sản phẩm HĐTL dựa trên chỉ số chứng khoán cũng như HĐTL trái phiếu chính phủ; từng bước triển khai hợp đồng quyền chọn chỉ số chứng khoán, các sản phẩm HĐTL, hợp đồng quyền chọn dựa trên cổ phiếu đơn lẻ hoặc nhóm cổ phiếu.

Thực hiện cải thiện chất lượng chỉ số hiện hành, sửa đổi bộ quy tắc chỉ số phù hợp với thông lệ quốc tế; đồng thời phát triển thêm các chỉ số cơ sở để làm tài sản cơ sở cho thị trường chứng khoán phái sinh. Cơ quan quản lý sẽ tăng cường công tác quản lý, thanh tra, giám sát liên thị trường nhằm ngăn ngừa các hành vi thao túng, làm giá trên thị trường cơ sở để tác động lên thị trường chứng khoán phái sinh và ngược lại.

(Ảnh: vndirect)

TS. Nguyễn Minh Hằng - Trưởng Bộ môn Luật Tài chính - Ngân hàng, Trường Đại học Luật Hà Nội chia sẻ tại hội thảo, sự xuất hiện của chứng khoán phái sinh là điều tất yếu của quá trình phát triển ngày càng mạnh của thị trường chứng khoán. Nhưng cũng giống như thị trường chứng khoán cơ sở, thị trường chứng khoán phái sinh để tồn tại và hoạt động hiệu quả thì phải dựa vào hệ thống cơ sở pháp lý đầy đủ và phù hợp với thực tiễn.

Thị trường chứng khoán của Việt Nam vẫn còn non trẻ, dễ bị ảnh hưởng khi gặp những tác động tiêu cực của nền kinh tế trong nước cũng như nền kinh tế thế giới. Vì vậy, theo bà Hằng, khung pháp lý sẽ là nền tảng để thiết lập một thị trường phái sinh tập trung, đa dạng và quy mô lớn hơn.

Giao dịch hợp đồng tương lai tăng trưởng bình quân 27,46% trong 6 năm

Trong 6 năm, tăng trưởng bình quân giao dịch hợp đồng tương lai (HĐTL) chỉ số VN30 đạt 27,46%. Khối lượng hợp đồng mở (Ol) của HĐTL VN30 từ 8.077, tại thời điểm cuối năm 2017 đã tăng lên 62.077, vào cuối tháng 7/2023. Khối lượng giao dịch cao nhất đạt 647.457 hợp đồng tại phiên giao dịch ngày 25/10/2022 và OI cao nhất là 71.190 hợp đồng được ghi nhận vào ngày 30/3/2023.